De wereld verandert sneller dan ooit en dat vraagt van alle betrokkenen een lerende houding. Niemand weet wat het leren van de toekomst in de school voor de toekomst van ons vraagt. Wat we zeker weten is dat het leren van het verleden ontoereikend is om te leren omgaan met veranderende omstandigheden. Wat hebben kinderen nodig om te leren omgaan met veranderingen en het begrijpen van complexiteit? Wat betekent dat voor de inrichting en ontwerp van het educatieve systeem en voor mij als professional?

Rembrandt, 8 jaar oud: “Kinderen gaan naar school zodat er later grote mensen zijn die wel begrijpen hoe we met de aarde moeten omgaan”.

Het onderwijs staat onder grote druk. De prestaties staan centraal in de organisatie van het huidige systeem ook al proberen we in dat systeem het kind centraal te plaatsen. Onderzoek toont aan dat de resultaten achteruitgaan ten opzichte van andere landen. Leesvaardigheid neemt af, kansenongelijkheid neemt toe en welbevinden en geluk blijven op een hoog niveau (onderzoek). Er zijn veel verschillende perspectieven op hoe we kinderen tot prestaties kunnen brengen. Mijn perspectief is niet gericht op het vergroten van de kloof tussen de verschillende perspectieven maar ze dichter bij elkaar te brengen. Er is al genoeg toename van polarisatie.

Leren van de toekomst in de school voor de toekomst is gericht op het transformeren van het educatieve systeem op basis van de veranderende omstandigheden in de wereld om ons heen. De nadruk ligt niet op “wat werkt in scholen” en de resultaten als bron voor innovatie maar op de optimale ontwikkeling van elk kind. Het leerproces is de basis en is gericht op het realiseren van optimale resultaten, persoonlijkheidsontwikkeling, sociale interactie en begrijpen van de complexe wereld om ons heen. Wat in het verleden gewerkt heeft kan een bron zijn om te leren wat in de toekomst kan gaan werken. Om het onderwijs van de toekomst vorm te geven spreek ik van architecturen (zie Autopoiesis, perspectief op duurzaam, betekenisvol onderwijs). Het gaat om een bewust ontwerp van alle onderdelen als deel en in hun samenhang.

Vijf hoofdzaken:

• Architectuur van de ruimte
• Architectuur van het leerproces
• Architectuur van het curriculum
• Architectuur van het leiderschap
• Architectuur van de gemeenschap

Architectuur van de ruimte

Het ontwerp van de ruimte waar het leren plaatsvindt is gericht op het gebouw, het gebruik van materialen, lichtinval, interne klimaat, de inrichting van de lokalen en de locatie van de ruimten ten opzichte van elkaar. Het ontwerp van een deel van de ruimte is gericht op het ontwikkelen van convergent denken (meetbare resultaten). Het ontwerp van een ander deel van de ruimte kenmerkt zich door het stimuleren van divergent denken (creativiteit). Op andere plaatsen wordt de interne reflectie of juist het fysiek bewegen door de ruimte gestimuleerd. Het gebruik van de materialen en zichtbaarheid van constructies bevorderen het besef van duurzaamheid.

Architectuur van het leerproces

Het ontwerp van het leerproces is passend en boeiend voor elk kind. Niet het gemiddelde kind staat centraal maar HET KIND. In een optimaal leerproces besteedt een kind aandacht aan het leren van zichzelf, van zichzelf ten opzichte van de ander en van zichzelf ten opzichte van het object. Een object is dan bijvoorbeeld een thema of onderwerp voor een spreekbeurt, een som, een letter, een spellingsregel en op enig moment het gesprek met een ander of de reflectie op zichzelf. Kennis en vaardigheden zijn de opbrengst van een goed ingericht proces waarbij het kind leert onderzoekend te leren. Het leren is gericht op het automatiseren van bestaande kennis en vaardigheden (convergent denken) en op het leren omgaan met veranderende omstandigheden en het ontwikkelen van nieuwe kennis en vaardigheden (divergent denken). Dit vraagt om een andere rol van alle professionals in school (leiderschap).

Architectuur van het curriculum

Het curriculum is een belangrijk referentiekader voor elke professional om zicht te houden op de resultaten die elk kind in een bepaalde periode kan realiseren. Als je weet welke leerstof je gedurende een jaar moet aanbieden kun je de complexiteit van de leerstof terugbrengen tot hoofdzaken. Daarmee kun je de kinderen in staat stellen om tijdens het proces de keuzen te maken die gaan leiden tot optimale ontwikkeling. Kwaliteit van instructie is gericht op de leerstof, het proces en de interactie tussen beide.

Architectuur van het leiderschap

Het ontwerp van leiderschap is gericht op het ontwikkelen van leiderschap van alle betrokkenen. Hoe geef ik leiding aan het leerproces van mezelf? Wat is mijn talent en wat wil ik leren en ontwikkelen? Wie wil ik zijn als mens? Wat wil ik leren in de interactie met de ander? Hoe kan ik leren optimaal samen te leven met de ander? Wat wil ik leren in het omgaan met complexe vraagstukken en veranderende omstandigheden? Welke vaardigheden heb ik daarbij nodig? Welke keuzen maak ik en hoe leer ik daarvan zodat ik op enig moment wijs kan handelen? Hoe leer ik als professional leidinggeven aan zulke complex processen en systemen? Kinderen zijn zeer betrokken bij complexe vraagstukken die ze waarnemen in hun omgeving. Door lerend om te gaan met zo’n vraagstuk leggen ze de basis voor hun toekomstig gedrag als volwassene.

Architectuur van de gemeenschap

Hoe kunnen we kinderen leren omgaan met complexe vraagstukken in een veilige omgeving? Kinderen dragen niet de verantwoordelijkheid die op de schouders van volwassenen rust maar op enig moment gaan ze die verantwoordelijkheid wel waarmaken en hoe hebben ze dat dan geleerd? Een net afgestudeerde universitair student constateerde in een gesprek dat ze zoveel geleerd had maar geen idee had wat ze ermee kon doen. Leren van kennis uit het verleden is maar een deel van het complexe geheel. Voor elk complex probleem is er maar één antwoord: gemeenschap (community). Optimale ontwikkeling van elk kind is alleen mogelijk als we het gehele systeem erbij betrekken (it takes a village to raise a child). En net als bij lezen, taal en rekenen hoort daarbij een passende didactiek. Kinderen ontwikkelen bewustzijn voor het gehele systeem als ze de kans krijgen om zich te verbinden aan complexe vraagstukken uit dat systeem. Zie bijvoorbeeld het project kinderarmoede Waalwijk.

De samenhang van de architecturen

Elke arm in de mindmap kan op zichzelf uitgewerkt en verdiept worden maar gaat pas echt impact hebben als ze met elkaar verbonden zijn. Kunnen we kinderen, in een veilige omgeving, zelf en samen in staat stellen leiding te geven aan de ontwikkeling van zichzelf, elkaar en de leerstof op basis van een complex vraagstuk uit de gemeenschap? Wat als ze eigenaar kunnen zijn van de leerstof omdat ze ervaren dat ze deze nodig hebben om een complex probleem op te kunnen lossen?

Het vraagt van alle betrokkenen een geweldige investering in tijd en energie om tijdens de transformatie van het educatieve systeem kinderen optimaal te begeleiden in hun leerproces. Dat moet iedereen ZELF doen, maar vooral niet ALLEEN. Wil je samen met anderen co-creëren aan leren van de toekomst in de school van de toekomst sluit je dan aan bij het netwerk ‘Leren van de toekomst in de school voor de toekomst’.